Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika jest nie tylko jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy uregulowanych w art. 94 pkt 6 Kodeksu pracy (k.p.), ale również jedną z podstawowych zasad prawa pracy. Zgodnie z art. 94 pkt 6 k.p. pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Środkiem na realizacje tego celu jest umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Kwalifikacje zawodowe pracowników
Same kwalifikacje zawodowe to zaś nic innego jak wiedza i umiejętności wymagane do realizacji zadań zawodowych. Natomiast przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie tej wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Co istotne, powszechnie przyjmuje się, że w pojęciu podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników nie mieści się uzupełnianie ich wiedzy ogólnej.
Warto zwrócić uwagę na literalne brzmienie przepisu art. 94 pkt 6 k.p., który stanowi, że pracodawca ma obowiązek ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a nie – jak sądzi wielu pracowników – w całości ponosić koszty zdobywania przez nich wykształcenia. Definicję „ułatwiania” podnoszenia kwalifikacji można zaczerpnąć z orzecznictwa Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 10 marca 2005 r. stwierdził, że przez „ułatwianie” należy rozumieć nieodmawianie bez uzasadnionych przyczyn zgody na korzystanie z wybranej przez pracownika formy kształcenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się pracowników (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2005 r., II PZP 2/05).
Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych
Umowa pracodawcy z pracownikiem o podnoszenie kwalifikacji zawodowych co do zasady może być zawarta w każdej formie, w tym również w sposób dorozumiany. Oczywiście ze względów dowodowych zalecamy formę pisemną. Jednakże w sytuacji, kiedy pracodawca zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, umowa musi zostać zawarta na piśmie. Strony mają możliwość porozumienia się w umowie co do wzajemnych praw i obowiązków. Mogą modyfikować, ograniczać i wyłączać wzajemne zobowiązania, muszą jednak pamiętać, że umowa nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy Rozdziału III k.p., tj. „Kwalifikacje zawodowe pracowników”.
Problemy praktyczne
W praktyce najczęstszy problem, z jakim borykają się pracodawcy, dotyczy odpowiedzi na pytanie: Czy czas szkolenia podnoszącego kwalifikacje zawodowe pracownika podlega wliczeniu do czasu pracy? Odpowiadając na pytanie, w pierwszej kolejności wskazania wymaga, że przepisy Kodeksu pracy nie zawierają regulacji dotyczącej wliczenia do czasu pracy szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe pracownika. Jedynym przepisem w Kodeksie pracy odnoszącym się do zaliczania szkoleń pracowników do czasu pracy jest art. 2373 § 2 k.p. i dotyczy on szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
W celu udzielenia odpowiedzi należy więc odwołać się do definicji czasu pracy. Zgodnie z art. 128 k.p. czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Nie ulega wątpliwości, że wliczamy szkolenie podnoszące kwalifikacje zawodowe wliczamy do czasu pracy pracownika, gdy zostanie zorganizowane w godzinach pracy pracownika zgodnie z obowiązującym go harmonogramem czasu pracy. W pozostałych przypadkach rozstrzygające jest to jakimi metodami i jakie cele faktycznie realizują strony.
Przyjmuje się, że praktyczne szkolenie pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy. Natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I PK 144/04).
Uprawnienia pracownika
Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:
1) urlop szkoleniowy,
2) zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.
Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż wynikające z kodeksu pracy można przyznać:
1) zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
2) urlop bezpłatny – w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.
Pamiętaj! Urlop szkoleniowy, to nie to samo, co zwolnienie na zajęcia. Wymiar zwolnienia nie jest limitowany!
Uprawnienia pracodawcy
Zgodnie z art. 1035 k.p. pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe, który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji, z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu (w terminie określonym w umowie szkoleniowej, nie dłuższym niż 3 lata), a także pracownik, który w czasie określonym w umowie rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.
Obowiązek zwrotu nie obejmuje pracowników, którzy rozwiążą stosunek pracy w trybie natychmiastowym ze względu na stwierdzony orzeczeniem lekarskim szkodliwy wpływ pracy na jego zdrowie i brak propozycji innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan zdrowia oraz, gdy przyczyną rozwiązania przez pracownika stosunku pracy jest ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika lub mobbing.
Warto wiedzieć! Szczególnym rodzajem kwalifikacji są uprawnienia do wykonywania niektórych zawodów. Zawiniona utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku może być podstawą do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1984 r., I PRN 142/84). Utrata uprawnień do wykonywania określonego zawodu wskutek upływu okresu ich ważności stanowi podstawę dla pracodawcy do dokonania wypowiedzenia zmieniającego, gdyż pracodawca nie jest obowiązany zadbać o przystąpienie pracownika do egzaminów, od których wyniku zależy możliwość kontynuowania dotychczasowej pracy (tak. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 1998 r., I PKN 368/98).
Nie jest łatwo samodzielnie dobrze skonstruować skuteczną i obustronnie korzystną umowę o podnoszenie kwalifikacji pracowników. Dlatego polecamy powierzyć takie zadanie prawnikowi z doświadczeniem w tej dziedzinie prawa.
Tekst opublikowany pierwotnie w miesięczniku „Głos Przedsiębiorcy” nr 2 /2020.