Wielkimi krokami zbliża się wejście w życie jednej z najszerszych nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego w ostatnich latach. Temat ten dotyka wprost przedsiębiorców, albowiem od 7 listopada 2019 r. do procedury cywilnej m.in. wraca tzw. postępowanie gospodarcze, które będzie dotyczyło niemal wszystkich sporów sądowych rozpoznawanych pomiędzy przedsiębiorcami oraz dotyczącymi przedsiębiorstw samych w sobie. Zmiany są ambitne i daleko idące, i z pewnością w znacznym stopniu przemodelują sposób prowadzenia i rozpoznawania tego rodzaju sporów. Każdy przedsiębiorca powinien więc zawczasu przygotować się na nadchodzącą rewolucję. Należy uchronić się lub zminimalizować ryzyko ewentualnych problemów na kanwie sporów sądowych w przyszłości.
Kilka słów o historii…
Sam pomysł odrębnej procedury przeznaczonej dla przedsiębiorców oraz do spraw gospodarczych nie jest nowy. Taki tryb – choć w zasadniczo odmiennej formie – istniał już przecież bardzo długo, albowiem w latach 1989-2011. Ostatecznie odrębność tę zniesiono na kanwie upraszczania procedur samych w sobie. Dodatkowo wiele aspektów, które sprawdziły się w postępowaniach gospodarczych, po prostu włączono w nurt głównych reguł procesowych. Co ciekawe, mimo że postępowanie gospodarcze zniesiono w 2011 r., pozostawiono odrębne, wyspecjalizowane wydziały gospodarcze. Do dziś działają one w ramach wybranych sądów rejonowych i okręgowych. Dzięki temu nie zmarnowano bogatego doświadczenia zebranego przez sędziów gospodarczych przez wiele lat.
Niestety, średni czas rozpoznawania spraw sądowych w Polsce ustawicznie rośnie, a problem ten dotyka szczególnie przedsiębiorców. Stąd też powrót do koncepcji odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, które miałoby stanowić co najmniej częściowe remedium na tę bolączkę.
Kogo i czego będzie dotyczyć
Ustawa przewiduje 12 rodzajów spraw rozpoznawanych w postępowaniu gospodarczym (art. 4582 k.p.c.), z których najważniejszymi są spory:
– ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (nawet jeżeli którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia takiej działalności),
– ze stosunku spółki (w tym m.in. o odpowiedzialności osobistej członków zarządu spółki z o.o. wobec wierzycieli),
– z umów o roboty budowlane,
– z umów leasingu.
Wprost z zakresu nowego postępowania gospodarczego wyłączono m.in. sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu. Ustawodawca w tym przypadku doszedł do przekonania, iż większe doświadczenie w rozpoznawaniu tego rodzaju sporów mają zwykłe wydziały cywilne. Zapewne dlatego, że one zajmują się licznymi, podobnymi sprawami o podział majątku małżeńskiego czy dział spadku.
Co istotne, znowelizowana procedura przewiduje, że postępowanie gospodarcze może zostać wyłączone – na wniosek strony. Zgodnie z nowym art. 4586 k.p.c. na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną (tzw. samozatrudniony), sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem nowych procedur. Wniosek taki strona może złożyć w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej na piśmie pouczeń sądowych. Jeżeli zaś doręczenie pouczeń nie było wymagane – co do zasady w pozwie albo pierwszym piśmie procesowym pozwanego.
Ograniczenia dowodowe
Postępowanie gospodarcze ma na celu doprowadzenie do istotnego skrócenia czasu rozpoznawania spraw sądowych. Sposobem na to stało się wprowadzenie licznych ograniczeń co do przeprowadzania dowodów przed sądem.
Prekluzja dowodowa
Po pierwsze, wraca tzw. prekluzja dowodowa, a więc konieczność zgłaszania przez strony wszelkich wniosków dowodowych na poparcie swoich twierdzeń już w pierwszym piśmie procesowym – w pozwie lub odpowiedzi na pozew. Uchybienie temu ograniczeniu będzie prowadziło do obowiązkowego pominięcia spóźnionych wniosków dowodowych przez sąd. Jednym wyjątkiem będzie sytuacja, w której strona wnioskująca uprawdopodobni, że powołanie nowych dowodów nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Ograniczenia świadków
Po drugie – co też stanowi istotne novum w całym systemie polskiego prawa – ograniczono możliwość powoływania wniosków dowodowych ze świadków. Wedle nowych przepisów dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić bowiem jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Co do zasady – przy braku sytuacji niejasnej – dowodu z zeznań świadków nie będzie się przeprowadzać wcale w postępowaniu gospodarczym. Dodać w tym miejscu także należy, iż jednocześnie przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprowadziły nową, dodatkową daninę. Jest to opłata w kwocie 100 zł za wniosek o powołanie świadka, o ile nie zawarto go w planie rozprawy.
Najważniejsze: dokumenty
Po trzecie, najważniejszym dowodem w postępowaniu w sprawach gospodarczych będzie dokument. Wedle nowego art. 45811 k.p.c. czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych. Na szczęście w tym przypadku jednak jako dokument uznana została tzw. forma dokumentowa (art. 773 k.p.c.), a więc nie tylko klasyczny, podpisany „papier”, lecz każdy nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jego treścią – może zatem przyjąć dowolną postać (np. e-mail, fax, dźwięk, obraz), a także być utrwalony na dowolnym nośniku (np. na papierze, w postaci pliku, wydruku itp.).
Umowa dowodowa
Ostatnim najistotniejszym aspektem nowych regulacji jest wprowadzenie tzw. umowy dowodowej, na mocy której jej strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Skutkiem umowy dowodowej jest to, że sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową.
Umowy dowodowe mają na celu już z góry umożliwić samym przedsiębiorcom ułatwianie ewentualnych procesów sądowych w przyszłości, poprzez np. wyłączanie możliwości przeprowadzania dowodu z zeznań świadków czy opinii biegłych sądowych. Ustawodawca w ten sposób chciałby, aby strony stały się „współgospodarzami” procesu.
Jednakże istnieje w zakresie przyszłych umów dowodowych ogromne ryzyko nadużyć. Strona w ramach danej umowy faktycznie silniejsza, narzucająca swoje warunki kontraktowe. Może więc poprzez ograniczenia dowodowe znacznie utrudniać kontrahentowi dochodzenie przyszłych roszczeń wobec siebie.
Wnioski dla przedsiębiorców
Każdy przedsiębiorca powinien być świadomy zmian, które wejdą w życie 7 listopada 2019 r. Co więcej, do tych zmian należy się już obecnie szykować. Najlepszą radą, którą można dać z punktu widzenia nowych przepisów dotyczących postępowania w sprawach gospodarczych jest: dokumentować wszystkie istotne okoliczności… a to oznacza wzrost biurokracji. Ustalenia ustne i dorozumiane powinny zostać całkowicie wyparte z obrotu.
Niestety, nowe przepisy kładą nacisk na przyspieszenie postępowań kosztem ich jakości. Sądy będą bowiem ustalać stan faktyczny spraw głównie na podstawie dokumentów. To oznacza dociekanie wyłącznie „prawdy formalnej”, która może diametralnie różnić się od „prawdy materialnej”, czyli po prostu prawdy.
Ostatecznie to praktyka pokaże dalekosiężne skutki nowych przepisów, a także to, czy zgodnie z założeniem, doprowadzą do znacznego skrócenia rozpoznawania spraw sądowych bez istotnego pogorszenia jakości postępowań.
Tekst opublikowany pierwotnie w miesięczniku „Głos Przedsiębiorcy” nr 10 (135)/2019.